unix
Bir UNIX sisteminde temel servislerBu bölüm fazla ayrintiya girmeden bazi önemli Unix servislerini anlatmaktadir. Daha sonraki bölümlerde daha ayrintili açiklanmaktadir.
init
Bir Unix isletim sistemindeki en önemli servis tek basina init tarafindan saglanmaktadir. Açilis esnasinda ilk baslayan ve önyükleme sonrasinda son kapanan servis init servisidir. init açilista; artalan süreçlerinin baslatilmasi, dosya sisteminin baglanmasi ve kontrol edilmesi gibi bazi ufak tefek islerin yapilmasini saglar.
init'in yaptigi islerin tam listesi init'in açilis kipinde yapilan seçime baglidir.
Tek kullanicili kip: root haricinde hiç kimse baglanamaz ve root, konsolda bir kabuk kullanir.
Çok kullanicili kip:ayni anda pek çok kullanicinin baglanabildigi kiptir. Linux sistemleri genelde bu kipte açilirlar.
Bazi sürümlerde bu iki kip genel konumlar olarak alindiktan sonra X kipi de eklenerek bunlar üçlenmistir. Bunlara çalisma seviyeleri (runlevel) denir.
Linux 0-9 arasinda 10 adet çalisma seviyesine izin verir. Ama çogu dagitimda bunlari bazilari tanimlidir. Digerleri kullanilmaz.
0: sistemi kapatir.
1: tek kullanicili kip
2: çok kullanicili ancak NFS kapali
3: çok kullanicili kip
5: çok kullanicili kip, açilista X'e geçis yapilir.
6: sistemi yeniden baslatir.
/etc/inittab dosyasinin içerigi bu seviyeler hakkinda bilgi içermektedir ve açilista hangi kipte çalismaya baslanilacagi yine bu dosya içinde tanimlanmistir. Bu dosya sayesinde dagitiminizda hangi çalisma seviyelerinin tanimli oldugunu bulabilirsiniz.
Normal bir açilista init, getty programinin çalismasini sagladiktan sonra sistemdeki öksüz programlari evlat edinir. (Unix isletim sisteminde bütün programlar tek bir agaç altinda olmak zorundadir. Bu yüzden bagimsiz programlar init'e baglanir.)
Sistem kapatildigi zaman init, süreçleri öldürür, dosya sistemlerini ayirir, islemciyi durdurur ve yapilmasi istenen tanimli diger islevleri yerine getirir. Bir Unix isletim sisteminde ilk gelen ve en son giden her zaman init'tir.
Uçbirimlerden baglanmak
Seri hatlar üzerinden uçbirimden ve X window oturumu kapali iken konsoldan baglanmak için getty programi kullanilir. init her uçbirimden ayri ayri baglanabilmek için getty programinin bagimsiz örneklerinin olusturulmasini saglar. getty kullanici isimlerini okur ve parolalari okumak üzere login programini çalistirir. Sayet kullanici ismi ve parolasi dogru ise login kullanicinin çalismasi için bir kabuk açar. Her hangi bir sebepten dolayi kabuk kapatilirsa (kullanicinin ayrilmasi, vb...) veya kullanici ismi ile parola uyusmaz ve login programi kapatilirsa, init bunu fark eder ve yeni bir getty programini devreye sokar. Çekirdegin kullanicilarin sisteme baglanmasi ile bir alakasi yoktur. Bunlar tamamen sistem programlari tarafindan düzenlenir.
Syslog
Çekirdek ve bir çok sistem programlari hata, uyari ve buna benzer pek çok mesaj üretirler. Bu mesajlarin daha sonra (fazla geç olmadan) incelenmesi çok önemlidir. Bu nedenle bu mesajlar bir dosya içerisine yönlendirilmelidir. Bunu syslog programi yapar. Sayet istenirse mesajlarin içerik ve önemlerine göre ayri ayri dosyalama yapmak da, bu programin ayarlari sayesinde mümkündür. Örnegin; çekirdek mesajlari içeriklerinin önemli olmasindan dolayi ayri bir dosyaya yönlendirilmekte ve oraya yazilmaktadirlar. Olusabilecek problemlerin çözümü için bu mesajlar düzenli olarak takip edilmelidir.
Süreli komut uygulamalari: cron ve at
Sistem yöneticileri ve kullanicilar sik sik belli komutlari düzenli olarak kullanmak zorundadirlar. Örnegin; sistem yöneticisi, geçici dosya ve dizinlerin tutuldugu /tmp ve /var/tmp dizinlerinin içerisini, disk üzerinde yer açmak -eski dosyalardan kurtulmak- çalismasi bittikten sonra kendini temizleyemeyen dosyalardan kurtulmak amaciyla silmek isteyebilirler.
cron servisi bu tür isleri yapar. Her kullanici, kendi istedigi zamanda istedigi komutlarin çalismasini saglayacak bir crontab dosyasina sahip olabilir ve içerigini düzenleyebilir. cron bu tanimlanmis komutlarin çalistirilmasindan sorumludur.
at servisi de cron servisine benzer, ama aralarinda temel bir farklilik vardir. at servisinde komutlar verildigi anda sadece bir kez çalistirilir ve daha sonra tekrar edilmezler.
Daha ayrintili bilgi için cron(1), crontab(1), crontab(5), at(1) ve atd(8) man sayfalarina bakabilirsiniz.
Grafik kullanici arayüzü
Unix ve Linux isletim sistemleri kullanici arayüzlerini çekirdege dahil etmezler onun yerine, bu arayüzlerin kullanici seviyeli programlar tarafindan yönlendirilmesine izin verirler.
Bu hem metin hem de grafik arayüzler için geçerlidir. Bu düzen; sisteme genis bir esneklik saglamasinin yani sira, kullanici arayüzlerinin eklenmesinin kolayligindan kaynaklanan, sistemi ögrenme zorlugunu da yaninda getirmektedir.
Linux ile kullanilan bu grafik ortam ilk önceleri X Pencere Sistemi olarak adlandirilmistir. Kisaca X sistemi de denir. X bir kullanici arayüzü eklemez, sadece kullanici ara yüzüne geçis saglayan araçlardan olusur. Bazi popüler pencere yöneticileri sunlardir: fvwm, icewm, blackbox ve windowmaker. KDE ve GNOME ise popüler masaüstü yöneticileri olarak bilinirler.
Ag Islemleri
Ag, iki ya da daha fazla sayida bilgisayari birbirine baglayarak, onlar arasinda iletisim saglanmasidir. Bu baglama ve iletisimin saglanmasi biraz karmasik bir olaydir, ama sonuçlar son derece faydali ve kullanisli olmaktadir.
Unix isletim sistemi pek çok ag özelligine sahiptir. Pek çok basit servis (yedekleme, yaziciya gönderme, dosya sistemleri islevleri ,vb..) ag üzerinden yapilabilir. Bu özellikler sistem yönetimi kolaylastirmaktadir. Hem merkezi hem de yayilmis bir yönetim olanagi sunmasindan dolayi; ucuz maliyet ve hatalara karsi dayaniklilik imkanlarini saglamaktadir.
Bu kilavuz, network konusunu kisaca anlatmakta, sadece nasil çalistigini açiklamaktadir. Daha ayrintili bilgi için Linux Ag Yöneticisinin Kilavuzu (Linux Network Administrator's Guide) isimli kilavuza [Sadece pasaj sakinleri linkleri görebileceklerdir. lütfen kısa bir vaktinizi ayırın ve pasajımıza üye olun.. ')" href="http://www.bilgipasaji.com/forum/register.php"> adresinde bulunabilecek olan Samba dosya sistemidir. Bu protokol MS Windows makineleri üzerinden dosya ve yazici paylasimina izin verir (Ag Komsulari üzerinden).
Eposta
Bilgisayarlar üzerinden haberlesmede en popüler yöntem elektronik postadir. Elektronik mektup özel programlar araciligiyla dosyalar içine depolanir ve göndermek/almak/okumak için özel programlar kullanilir.
Bütün kullanicilar yeni epostalarinin depolandigi, özel bir biçeme sahip olan gelen postalar kutusu olarak adlandirilabilen bir dosyaya sahiptirler. Birisi size eposta gönderdigi zaman, eposta programi bunu sizin posta kutunuza yerlestirir ve gelen mektubu gelen postalarin tutuldugu dosyaya ekler. Sayet posta kutunuz baska bir makine üzerinde ise posta bu makineye gönderilir ve burada saklanir.
Posta sistemleri pek çok programi ihtiva ederler. Program kullanicilari pek çok çesitteki programlari kullanirken (Eposta istemcisi - Mail User Agent - MUA; örnegin: pine, mutt, elm) postalarin yerel ya da uzaktaki makinelerin posta kutularina dagitimini bir program (Eposta Aktarim Aracisi - Mail Transfer Agent - MTA; örnegin: sendmail veya qmail) yapar. Posta kutulari genellikle /var/spool/mail'de depolanir.
Yazdirma
Ayni anda bir yaziciyi sadece bir tek kullanici kullanabilir. Yazicilarin paylasilmasi oldukça ekonomik bir çözümdür. Bütün yazim isleri bir yazilim olan bir yazdirma kuyrugu tarafindan yönetilir. Burada bütün isler siraya konur ve sirasi gelen is kuyruktan alinip yazilmak üzere otomatik olarak yaziciya gönderilir. Bu kullanicinin, bütün bu isleri organize etmek için büyük bir çaba ve zaman harcamasini önler.
Bu yazilim çikti islemlerini disk üzerinde ayri bir dosya haline getirir ve bu sayede bir uygulama programi isleri parçalayarak yaziciya gönderme sansina sahip olur. Böylece program, çikti islemi bitene kadar beklemek zorunda kalmaz. Bu son derece kullanisli bir olaydir. Çünkü bu sayede birisi bir basim isini bitirmek için, digerinin bütün islerinin bitmesini beklemek zorunda kalmaz. Kendi isinin kuyruk sirasi gelince, isleri otomatik olarak isleme konur ve yazicidan çikti alinir.
Dosyasisteminin Yerlesim Düzeni
Bir dosya sistemi kök dosya sisteminin kollari boyunca çesitli bölümlere ayrilir: /bin, /lib, /etc, /dev ve birkaç benzeri; program ve degismeyen verilerden olusan /usr dosya sistemi; degisen verilerden olusan /var dosya sistemi; ve herkesin kisisel dosyalarinin bulundugu /home dosya sistemi. Donanim yapilandirmasina ve sistem yöneticisinin kararlarina göre bu dosya sistemleri farkli olabilir. Hepsi tek bir dosya sistemi halinde de olabilir.